Tag archieven: democratie

Terrorisme: mindmap versus systeem-blik

Vandaag een boeiende beschouwing van Rob Wijnberg over het (al dan niet) onvermijdelijke ingrijpen bij terrorisme. Het betoog van Wijnberg komt er in het kort op neer dat we steeds hetzelfde riedeltje afdraaien in antwoord op dreigend extremisme en terrorisme. Niet ingrijpen is geen optie (want dan geef je de radicalen vrij spel). En ingrijpen is ook geen optie (want wat je nu wegdrukt komt elders weer naar boven). Het zogenaamde ‘duivelse dilemma’.

De Correspondent pleit voor verdieping

Maar dat is het oppervlakte verhaal (de waan van de dag, in Correspondent-terminologie). Het heeft te maken met onze olie-afhankelijkheid. We grijpen vooral in omdat onze olie-voorziening in de knel dreigt te raken. Wij in het Westen krijgen olie uit het (midden-) Oosten en zij krijgen in ruil dollars terug. Die overvloedige olie-dollars leiden tot de zogenaamde hupbronnen-vloek en dus tot armoede. Bovendien is in deze landen nauwelijks sprake van belastingheffing en dus niet van democratie. Dus: armoede en dictatuur. Dat leidt weer tot een vlucht in (extreme) religiositeit (alternatieve troost bij gebrek aan welvaart). Dat leidt, in combinatie met het mannelijke werkloze jongerenoverschot, tot sociale onrust en terrorisme.

Een paar spaden dieper dus: zolang we afhankelijk blijven van olie uit deze landen zullen we te maken hebben met armoede, dictatuur en extreme religiositeit. Waarom wordt daar de discussie niet over gevoerd? Dat heeft weer te maken met onze representatieve democratie met de neiging tot herverkiezingen en korte termijn focus.

Aldus, voor alle duidelijkheid, Rob Wijnberg (beter nog: mijn perceptie van zijn betoog).

Structuur aanbrengen: mindmap

Zo’n verhaal van Wijnberg kun je in een mindmapje ‘vangen’. Je krijgt dan bijvoorbeeld iets als:

Hoewel de meeste argumenten wel een plek krijgen in zo’n mindmap, blijft er toch iets onbevredigends hangen. De complexe dynamiek die Wijnberg (in woorden) beschrijft wordt niet gepakt. Het ontbreekt aan onderlinge causale relaties en mogelijke escalaties. Mindmaps kunnen structuur en duidelijkheid bieden, maar niet goed de verdieping van het vraagstuk vangen (zie hier of hier voor een andere mindmap gebaseerd op een artikel uit De Correspondent).

Systeem-blik

Een mindmap moet in dat opzicht zijn meerdere erkennen in het systeemdenken (zie voor meer stukken over systeem-denken hier en hier). De reden waarom we nog steeds in een klein werkgroepje oefenen in het ons eigen maken van deze nog deels onbegrepen kunst. Hoe zou het verhaal van Wijnberg er uit zien als we een systemische blik aannemen? Dan krijg je bijvoorbeeld zoiets:

We zien nu een grotere ‘Westen-Oosten’ dynamiek verschijnen. Die is opgebouwd uit een aantal sub-dynamieken:

– de olieverslaving die Oosten en Westen met elkaar verbindt

– de armoede-extremisme val van het (midden-) Oosten

– de korte-termijn herverkiezings variant van de democratie van het Westen

– de gewelds-spiraal tussen aanval Westen en vergelding Oosten

Het is slechts een vingeroefening, een snelle schets. Maar een schets die meer dan een mindmap en meer dan woorden de vinger legt op waar de crux en de verdieping zit.

Rudy van Stratum

Tegendenk strategie: Bregman over democratie

Ik ben inmiddels een fan van correspondent-correspondent Rutger Bregman. Zie vandaag het verhaal:

Waarom politieke partijen steeds meer op elkaar lijken

Nieuw boek tegendenken in de maak

Je moet het zelf maar lezen. Vanuit onze serie ’tegendenken’ raken we ook meer en meer geïnteresseerd in hoe tegendenken eigenlijk plaats vindt. We zijn daar nu een boek over aan het samenstellen. De komende maanden willen we kleine stukjes uit de actualiteit halen om ons boek te toetsen. En om de belangstelling ervoor aan te wakkeren natuurlijk (voorbestellen is al mogelijk hoor).

Mindmap

Dus iets minder over de inhoud en meer over de manier waarop Bregman zijn betoog opbouwt. Hoe ‘denkt hij tegen’? In ons boek komen daar meer voorbeelden van omdat we op zoek zijn naar patronen.

In bijgaande mindmap heb ik zijn betoog weergegeven.

Het is een snelle versie, want ik wil me aansluiten bij de actualiteit. Wellicht komen we er nog op terug als er een betere versie ontstaat uit onze onderlinge discussies.

Stap 1 van het tegendenken hier is een populaire wijsheid ter discussie stellen en zelfs helemaal omdraaien. Een kloof in de politiek? Zwevende kiezers? Geen sprake van.

Stap 2 is het populaire beeld laten leven. Bregman neemt hiervoor een citaat van bekende Nederlander Wientjes. En het media-circus (de Frits Westersen van deze wereld) doet vrolijk mee.

Stap 3 is de omdraaiing: ho eens even, stop, de feiten zijn anders! Nu worden er bronnen bijgehaald die het tegendeel beweren. Een onderzoek, een boek, een citaat. Politicologen, wetenschappers. Betrouwbaar dus.

Stap 4 is dieper ingaan op deze cijfers en een ander nieuw beeld laten ontstaan. Hier zie je voorbeelden van argumentatie terugkomen die je vaker ziet: – historische reeksen (vroeger was het helemaal niet/wel zo ..), – relatief maken (ja, is wel weinig, maar als je vergelijkt met … dan valt het weer mee), – perceptie veranderen (niet de kiezer zweeft, de partijen lijken op elkaar), – benoemen van een denkfout (dit is het beschrijven van een dynamiek: politici volgen peilingen, go with the flow wordt beloond).

Stap 5 is een tussenstap. Hier volgt een duiding en verdere inhoudelijke uitwerking van hoe het dan wél (en anders) is. Een verdere detailling zou je het ook kunnen noemen. De hoofdstelling wordt opgesplitst in 3 deelstellingen en die worden weer onderbouwd met feiten (denkstrategie is wederom: de feiten kloppen niet met wat er wordt beweerd).

Stap 6 tenslotte is een uitsmijter lanceren zodat het beeld dat is geschetst (de nieuwe waarheid die wordt gedeponeerd) beter blijft hangen. Onze democratie is een supermarkt en we zitten op een tanker die voort stoomt (waarbij tegenspraak wordt bestraft).

Tegendenken-tekort

De conclusie is (volgens mij) dat tegendenken nauwelijks meer een plek heeft in onze maatschappij. Afwijken van de middelmaat is gewoon niet slim. Iedereen hobbelt zo achter elkaar aan en het gaat alleen nog over de details.

Tijd dus om meer aandacht te vragen voor tegendenken.

Rudy van Stratum

Tegendenken (10): maatschappelijk verantwoord ondernemen MVO

Met de bril van ’tegendenken’ op kijk je ook anders naar de dingen die je ziet en leest. Zo las ik onlangs een interessant boek van Robert Reich over de paradox van het democratisch kapitalisme. Het is een al wat ouder boek (2007) met de titel ‘Superkapitalisme’. Reich was destijds minister van werkgelegenheid onder president Clinton.

De paradox van het democratisch kapitalisme

Bijgaande mindmap geeft de structuur van de redenering van Reich weer. De kern is het verschil tussen het spel en de spelregels. Het spel wordt gespeeld door bedrijven en consumenten. De spelregels worden gemaakt door politici en burgers. Bedrijven zijn er om hun winst te maximaliseren, politici om zoveel mogelijk stemmen bij de burgers op te halen. Bedrijven zullen er alles aan doen om hun doel te bereiken en zijn daarbij a-moreel. Reclame verhoogt de winst omdat consumenten worden verleid tot kopen. Lobby-werk verhoogt de winst omdat lastige regelgeving wordt vermeden. De fout is dat de consument, die voor de goedkoopste aanbieder gaat, vergeet dat hij ook nog burger is. Als burger ziet hij een druk op zijn loon, ziet hij zijn werk vertrekken naar het buitenland en heeft hij te maken met uitstoot en vervuiling.

De oplossing moet van de burgers komen en niet van de bedrijven, aldus Reich. Niet het spel moet veranderen, maar de spelregels.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)

Maar bedrijven laten zich toch van hun goede kant zien door zich bewuster met het milieu bezig te houden? Hier houdt Reich ons de spiegel voor en slaat aan het ’tegendenken’. MVO maakt de zaken alleen maar erger. Via MVO stellen de bedrijven pers en publiek gerust: wij zijn goed bezig, u kunt gerust bij ons kopen. Via MVO stellen bedrijven de noodzakelijke nieuwe wetgeving uit die paal en perk moet stellen aan ongewenste neveneffecten van hun handelen. Via MVO geven de bedrijven de politici een mooi excuus om ingewikkelde debatten te voorkomen en hun oor weer te laten hangen naar de lobbyisten. En de getalenteerde en hoogopgeleide medewerkers hoeven de straat niet meer op om hun betrokkenheid bij de maatschappij te tonen. Op feestjes kun je met een gerust hart in je dure lease-auto blijven voorrijden omdat je bedrijf toch aan MVO doet.

Hé, ik heb het niet bedacht! Ik citeer slechts de ‘guy, who is an American influential thinker’.

Rudy van Stratum

Hier onder de ‘artist impression’ van Stijn over het boek van Reich. Je kunt over het tegendenken van Reich ook weer gaan tegendenken, iets wat Stijn heeft toegezegd nog een keer te gaan doen (ben benieuwd). Is dat allemaal nu wel zo? Waar het mij om gaat, los van de inhoud en of je het daar mee eens bent, is dat deze auteur een tegengeluid laat horen en ons op die manier scherp houdt.