Greco (slot): kredietunies

The end of money

In de vorige bijdragen over het boek van Greco (‘The end of money’) heb ik nogal eenzijdig benadrukt dat het simpele feit dat het fenomeen rente bestaat niet de hoofdoorzaak van onze economische crisis is. Daarbij is enigszins het zicht verloren op de oplossing die Greco bepleit en waar de kaarten nog steeds goed voor zijn. Laten we deze nieuwe werkelijkheid van Greco eens nader bekijken.

Huidige problemen

Eerst nog even wat de problemen zijn in de huidige situatie (geen volledigheid):

  • Er is op grote schaal groot wantrouwen richting de bancaire sector
  • Er is sprake van quasi-monopolie situaties in de financiële sector
  • Er zijn nieuwe producten ontwikkeld die door consumenten als onnodig zijn ervaren en vooral tot doel hadden de winstbijdrage te vergroten
  • Leningen zijn op grote schaal herverpakt en doorverkocht, dit leidde tot ondoorzichtigheid op de achterliggende risico’s en eigenschappen, tot speculatief gedrag en lucht in de prijsvorming, en uiteindelijk tot instabiliteit op de financiële markten
  • Een te grote afhankelijkheid van de ‘echte’ economie van de financiële markten die een eigen leven zijn gaan leiden
  • Overmatige beloningen en bonussen met perverse prikkels die tot genoemde fenomenen hebben geleid
  • Afwenteling van de problemen op de belastingbetaler
  • Afnemende mogelijkheden voor het MKB om toegang te krijgen tot krediet (toenemende afstand MKB tot bancaire sector door schaalvergroting, meer afstand en minder kennis van de klant)

Het alternatief: mutual credit clearing

Het uitgangspunt van Greco is ‘in the end we each pay for the things we buy with the things we sell’ (p. 131). En dit is de kern van wat hij ‘mutual credit clearing’ noemt. Waar het op neer komt is dat er sprake is van leden of gebruikers die gezamenlijk gefaciliteerd worden door een administratieve ‘bijhoud fabriek’. Je ruilt als het ware diensten of producten tegen kredietpunten. Die kredietpunten worden over en weer bijgehouden in een modern ict-ondersteund web-based systeem. Het is dus in essentie niet veel meer dan een hoogwaardig kasboekje waarin netjes staat beschreven welk tegoed iedereen heeft op basis van zijn geleverde diensten. Er is sprake van ‘mutual credit clearing’ omdat er niet 1-op-1 wordt bijgehouden aan wie je hebt geleverd en van wie je een tegoed hebt, nee per persoon wordt het netto tegoed of de netto schuld berekend. Zo wordt dus inzichtelijk welke positie je als het ware hebt ten opzicht van het systeem of het grotere geheel (de collectiviteit van de aangesloten deelnemers).

Een dergelijk systeem is destijds ook de opzet geweest van het huidige bankwezen. Maar nu is de techniek beschikbaar om dit eenvoudigweg over te doen zonder de eerdergenoemde nadelen ervan. Het is een systeem van onderop met een grote nadruk op de eigen lokale economie. In principe denkt Greco aan lokale credit clearing associations die via (ict-) netwerken gekoppeld zijn aan grotere federaties dit uiteindelijk de hele aardbol omspannen. Greco maakt hier de vergelijking met een (decentrale) energie-opwekking (ook wel smart grid genoemd). Hier wekt elke consument via bijvoorbeeld zonnepanelen op zijn dak zijn eigen energie op. Maar daar waar sprake is van een lokaal en tijdelijk surplus en tekort kan hij dat uitwisselen mijn zijn directe omgeving. Eerst in een kleine cirkel, waar alle plussen en minnen weer worden gesaldeerd, en later eventueel als dat nodig is, in een grotere cirkel buiten het lokale netwerk. Zo zijn uiteindelijk alle lokale energie-leveranciers gekoppeld in een wereldomvattend smart grid van energielevering. En zo kan het ook gaan met onderlinge kredieten.

In deze constructie kan makkelijk rekening worden gehouden met de mogelijkheid van wanbetaling door een interne reserve aan te houden. Jaarlijks wordt de optimale buffer berekend en een eventueel overschot wordt weer uitgekeerd aan de deelnemers.

Krediet-unie

Ik leg hier de koppeling met een recente bijdrage van Piet Duffhues en Benjamin Camdzic in het Brabants Dagblad van 28 december (artikel is te vinden op: artikel kredietunie ). Ook deze auteurs starten met de problemen rondom het huidige bankwezen en financiering. Zij leggen in hun betoog veel meer de nadruk op de problemen die het MKB ondervindt bij het niet meer of steeds moeilijker kunnen financieren bij de gebruikelijke banken. Banken zijn gericht op het vergroten van hun winst leningen gaan doorverkopen, gekoppeld aan schaalvergroting is de afstand tot en daarmee de kennis van de MKB-klant vergroot. De auteurs breken een lans voor het alternatief van de krediet-unie. Het gaat in wezen om wat ooit de gedachte achter de oprichting van de Rabo-bank was. De leden zoeken elkaar op en belenen elkaar. In de kern heeft de krediet-unie geen winstoogmerk en blijft in principe kleinschalig. Uiteindelijk zou dat moeten leiden tot lagere kostenniveaus, minder risico’s van wanprestatie door kredietnemers en tot hogere spaarrentes. In het buitenland bestaan dergelijke krediet-unies en werken ze zoals verwacht. In Nederland zijn op dit moment nog geen krediet-unies operationeel. Er is sinds een aantal jaren een werkgroep aan de slag om nieuwe krediet-unies in Nederland van de grond te krijgen. Zie ook www.dekredietunie.nl.

Overwegingen

Ik denk dat we moeten concluderen dat de nieuwe opzet technisch gesproken realiseerbaar is. Oud geld is simpelweg niet meer nodig, het openstellen van kredietlijnen kan in al onze behoeften voorzien. De techniek is zover dat we op deze manier een geldsysteem van onderop kunnen organiseren. Natuurlijk zijn er wel kanttekeningen te plaatsen. De kernvraag is hoe zo’n systeem een goede ’take-off’ kan krijgen. Er is immers een voldoende grote kritische massa van deelnemers nodig en die deelnemers moeten in hun aanbod ook voldoende diversiteit bieden. Ook moeten de deelnemers of leden ‘gekend’ worden, er zal sprake moeten zijn van een rating of iets dergelijks. Maar eerder hebben we gezien dat nagenoeg vanuit het niets grote nieuwe systemen kunnen ontstaan, denk hierbij aan marktplaats, google, amazon, ebay of paypal om maar wat voorbeelden te noemen. Het online verkoopsysteem ebay heeft zelfs een interactief rating-systeem ingebouwd dat zo overgenomen kan worden in het nieuwe bankieren. Technisch gesproken bieden sites als ebay en paypal al behoorlijk wat ingrediënten die we nodig hebben. Dan hebben we nog een infrastructuur nodig van pasjes (credit cards) en inlees systemen. Ook hier zou je kunnen denken dat simpele aanpassingen op onze mobiele telefoons voldoende zijn om van start te kunnen.

En dan zijn er nog juridische en fiscale aspecten. Als het systeem gaat werken en uit de pilot fase komt (serious business) dan ontkom je niet aan belastingheffing op transacties die in de nieuwe eenheden plaats vinden. Ook zullen er allerlei afspraken gemaakt moeten worden in geval van wanbetaling, faillissementen, overlijden etcetera. Maar niets dat niet gewoon is op te lossen.

Tenslotte, en dit zou wel eens de grootste hobbel kunnen zijn, zijn er de gevestigde machten en belangen. We weten hoe krachtig de lobby van banken is. Het gaat hier om enorme belangen. Grote banken zullen alles in het werk stellen om nieuwe alternatieven klein te houden. De huidige markten kennen hoge toetredingsdrempels. Maar ook hier geldt: waar een wil is, is een weg.

En, nog niet helemaal tenslotte dus, we moeten niet naïef zijn. Zoals gezegd is de Rabo ook ooit begonnen met deze gedachte als uitgangspunt. Inmiddels voldoet de Rabo blijkbaar niet meer aan de kernvereisten van een krediet-unie (anders zouden we hier nu niet deze discussie hebben). En dit gevaar ligt voor alle nieuwe initiatieven op de loer. Elk nieuw systeem creëert weer nieuwe belangen. En als er nieuwe belangen zijn dan zullen die op hun beurt weer verdedigd worden door hun houders. Ook binnen krediet-unies ontstaan weer management-lagen met hun baasjes. Er ontstaan met andere woorden wat in de economische literatuur ‘agency costs’. We zullen dus toezicht moeten organiseren op de ‘agents’ die voor ons het onderhoudswerk doen. En zo wordt het systeem vanzelf ingewikkelder en gaat een eigen leven leiden.

Maar zover is het nog niet: vooralsnog is er behoefte aan een nieuw geld- en leensysteem. Technisch hebben we alle tools tot onze beschikking om er vandaag mee aan de slag te gaan!

Rudy van Stratum

Verdienmogelijkheid (24): tijdelijke bestemmingen

Weer een simpele verdienmogelijkheid. En eentje zonder allerlei ingewikkelde vragen. Althans qua achterliggende gedachte. Een gebied of gebouw heeft in de huidige praktijk een bestemming die voor lange tijd vast ligt. Dat beperkt de alternatieve aanwendingsmogelijkheden. En het past niet bij de ruimtelijke dynamiek. Oftewel: de regels die ooit zijn gemaakt voor het langer vastleggen van een ruimtelijke bestemming zijn in deze nieuwe tijden van snellere wisselingen en grotere dynamiek wellicht niet meer geldig of zinvol (lijkt me best een boom over op te zetten, maar ik kan hem wel volgen).

Oplossing is dus om hier soepeler mee om te gaan door tijdelijk een gebouw of een gebied een andere bestemming te geven. Dat vergroot de mogelijkheid van een tussentijds ander gebruik en vergroot dus ook de mogelijkheid van verdiensten (bijvoorbeeld dekking van rentelasten van gronden die door gemeente zijn aangekocht en nu braak blijven liggen). Simpel zat.

Probleem in de praktijk zijn er bestuurlijke en juridische beperkingen en onzekerheden (ondanks mogelijkheden daartoe in de wet ruimtelijke ordening / wro). Maar niets wat niet is op te lossen met een goed verhaal lijkt me.

Rudy van Stratum

Groei is belangrijk, maar wel die van de echte economie

Een raadselachtige titel. Gebaseerd op een artikel in VK van enkele dagen geleden. ‘Meer groei maakt minder gelukkig’. De kern van het artikel, op zich niet nieuw, is dat we de laatste 20 jaar flink zijn gegroeid maar dat ons welzijn en ons geluk er nauwelijks op zijn vooruit gegaan. Als we een nieuwe snelweg aanleggen, op zich begrijpelijk omdat dat bestaande behoeften bevredigt, dan gaat dat steeds meer ten koste van andere belangrijke zaken. Die andere zaken kennen echter geen prijs in de economie van bestuur en media. Ik haal aan uit het artikel:

“In een echte economie moet rekening worden gehouden met indicatoren die moeilijk in geld zijn uit te drukken maar daarom nog niet minder belangrijk zijn. In een echte economie wordt structureel inzichtelijk gemaakt wat er verloren gaat wanneer we nog een snelweg aanleggen: meer afhankelijkheid van olie, interen op ecologisch kapitaal, een toename van longziekten, het verdwijnen van stilte en natuur in Nederland. Wanneer we deze overwegingen meenemen, merken we dat de meeste spullen uiteindelijk olie-intensieve artifacten zijn die enkel psychologische doelen dienen.”

Het sluit aan bij de strekking van onze website slimme financiering. We moeten eerst het rendement van een maatregel inzichtelijk maken. Bij het berekenen van het rendement horen alle effecten te worden meegenomen. Ook (negatieve) rendementen die bij anderen terecht komen of later in de tijd vallen, horen daar bij. Pas dan, als inzichtelijk is wat het rendement is, kan een discussie plaats vinden of de maatregel wel of niet verstandig is om te nemen en pas dan kan een onderhandeling plaats vinden over de verdeling van (hopelijk) winst of (liever niet) verlies.

En het rare is, zoals ik al zei, dit is niets nieuws. Lees een willekeurige inleiding in de economie er maar op na, het staat er allemaal in. Nergens zul je teksten aantreffen dat het eenzijdig sturen op een eendimensionale groei verstandig is. Desondanks doen we alsof het lessen uit de economische wetenschap zijn waar we ons op baseren. De schoorsteen moet immers blijven roken.

Diezelfde dag, in een andere krant, een interview met Herman Wijffels. Hij stelt dat er op dit moment, als reactie op bovenstaande, op het grondvlak van de samenleving initiatieven ontstaan waarbij ‘ze’ het heft in eigen handen nemen. Het gaat om zogenaamde prosumenten die een nieuwe samenleving aankondigen waarin het winstprincipe niet langer centraal gesteld wordt. Want de laatste 20 jaar is winst het doel geworden in plaats van een middel. En verderop in het artikel: De financiële markt heeft te veel macht gekregen, we steken ons financieel en ecologisch in de schulden.

Hier worden wel heel veel stappen tegelijk genomen. Ik betwijfel of de oplossing van de prosumenten gaat komen. Het klinkt leuk maar het zijn vooralsnog kleinschalige initiatieven. Nog los daarvan blijken consumenten in the end gevoelig voor korte termijn verleidingen, daar zijn vele voorbeelden van te noemen en boeken over vol geschreven. Hier moet de psychologie de economie helpen. En of het afschaffen van het winstprincipe de oplossing is weet ik ook niet. Als we winst eng interpreteren als het op korte termijn najagen van materiële welvaart en eigen belang dan klopt het wel. Maar als je winst ziet als het zetten van een stap richting het doel wat je jezelf hebt gesteld dan blijft dat een goed kompas. Maar los van deze trivialiteiten is het wel duidelijk wat Wijffels bedoelt.

De conclusie is dat het inmiddels wel mainstream aan het worden is dat we op deze weg niet door kunnen gaan. We gaan linksom of rechtsom de prijs een keer betalen (en doen dat nu al, de een wat meer dan de ander). Dat is goed nieuws. Maar volstrekt onduidelijk is nog hoe het dan verder moet. Ik zou zelf wel behoefte hebben aan een soort ‘belisboom’ of ‘mindmap’. Welke stromingen zijn er, wat zijn de onderliggende vooronderstellingen van die stromingen, en welke voor- en nadelen hebben ze? Want de stelling volmondig onderschrijven is één, het accepteren van de gevolgen van het onderschrijven is twee. Zelfs bij publieke organisaties als gemeenten zie we dat ze graag duurzaam bouwen maar als het puntje bij paaltje komt niet de portemonnee willen trekken en (zie bijvoorbeeld discussie over verbouwing binnenstad Eindhoven)   daarbij afschuiven op de toekomst of op andere partijen. Ik spreek hier geen waarde-oordeel uit. Ik neem aan dat ook een gemeente een positieve intentie heeft met dit gedrag. Maar als publieke partijen het al zo moeilijk afgaat, hoe moet dat dan zijn voor private partijen?

Rudy van Stratum

Seminar Slimme Financiering, 6 juni 2012

Op 6 juni 2011 zijn wij gestart met de website slimmefinanciering.nl. Het eerste bericht ging over het slim financieren van duurzame energie. Inmiddels zijn we een half jaar verder, hebben we meer dan 60 berichten gepost en is het aantal pagehits gestegen tot boven de 30.000. De reacties, eigenlijk alleen maar positief. Tegelijkertijd, wij zijn nog steeds zoekende, wat is slimme financiering, welke constructies, hoe pak je het aan, waar zitten onze lezers op te wachten, wat is het gevolg van de Euro-crisis etc.

Tijd dus om de koppen bij elkaar te steken. We vieren een feestje omdat we op 6 juni een jaar bestaan.  Wat kunt U op 6 juni verwachten:

  • Een gevarieerd programma met sprekers, workshops, theorie en praktijk.
  • Praktische handvatten en tools voor iedereen die barrières tegenkomt bij het financieren van duurzame ontwikkeling.
  • Inspiratie en plezier.

De komende twee maanden gebruiken we om het programma nader in te vullen. We nodigen iedereen uit om daarover mee te denken of zelf een bijdrage te leveren.

Denk mee via deze link.

Meer informatie volgt vanaf januari 2012.

Verdienmogelijkheid (23): streekrekening

Nog een paar te gaan in deze continuing story van de verdienmogelijkheden van Nederland Boven Water. Nummer 23 is de streekrekening. Idee is dat verschillende partijen, zoals overheden, bedrijven en particuliere organisaties, samen geld op een rekening storten. Dit geld genereert dan rente-inkomsten die gebruikt kunnen worden voor investeringen in een gebied. De Rabobank geeft op de inleg een marktconforme rente (ja, waarom niet?) maar, en dat is opmerkelijk, doneert over het totaal van de rentevergoedingen 5% (dat laatste betekent effectief dat je een 5% hogere rente betaalt, dus als de marktconforme rente 4% is, dan wordt het in dit voorbeeld 4,2%, om het even in perspectief te plaatsen).

Er is een streekrekening Het Groene Woud en daar staat 50 miljoen op (nog steeds?). Jaarlijks komt een kwart miljoen vrij voor investeringen in het gebied (als ik het zo snel uitreken is dat 0,5% rendement? waarschijnlijker is dat de rest van de rente blijft staan dan wel naar andere bestemmingen gaat …).

Nou op zich een mooie verdienmogelijkheid. Nou weer zo jammer dat de achtergronden van de opzet niet te vinden zijn in het boekwerkje. Mijn eerste gedachte is dat als je dat geld toch tot je beschikking hebt dat het probleem dan al een stuk minder is. Je investeert het sowieso in projecten die renderen zou ik zeggen. Of je zet het sowieso weg op een rekening met een goede rente (je krijgt toch ook een marktconforme rente zonder dat het streekrekening heet?). Waarom zouden partijen dat bij elkaar gaan leggen en daar ongetwijfeld naar elkaar toe aan vast zitten (lees: minder flexibel zijn in de aanwending ervan)? Misschien zijn er partijen die geld overhebben en dan aan elkaar tijdelijk kunnen uitlenen via deze streekrekening? Als dat het geval is zou je bijna denken dat ze een eigen onderling fonds kunnen oprichten met die mogelijkheden en dan zonder de beheerskosten van een bank (hoewel een bank ook weer voordelen biedt). Een hoop vragen dus weer. Wie meer achtergronden heeft over Het Groene Woud mag zich melden.

Rudy van Stratum

 

Online banking software: hoe werkt het?

Om met het antwoord op die vraag te beginnen: ik heb geen flauw idee.

Nu nog de toelichting op mijn antwoord. Vanmiddag bespraken we onze plannen voor 2012. Zou het niet een idee zijn om ergens in 2012 rondom slimme financiering een congresdag (betere benaming is nodig!) te organiseren? Ja, dat lijkt ons wel wat. Inmiddels kunnen we best wat vertellen en we hebben meerdere mensen ontmoet waarvan we denken dat ze een inhoudelijke bijdrage willen en kunnen leveren. Meer te weten komen over alternatieve betaalsystemen zou prima passen in zo’n opzet.

Maar is het dan ook niet leuk om de betaling voor het bijwonen van zo’n dag te laten plaats vinden in zo’n alternatief betaalsysteem? Hmm, ja, leuk idee. Er zijn in deze tijden van crisis ongetwijfeld veel beschikbare uren van talentvolle mensen die via de reguliere kanalen niet aan afzet komen. We kunnen dus een ruilhandel opzetten. Iemand komt op zo’n bijeenkomst en levert daarvoor een dienst terug. Dat kan een bijdrage aan onze website zijn maar natuurlijk ook het repareren van mijn lekkende dak (liever nog dat laatste trouwens). Dus we moeten op zoek naar wat er aan software beschikbaar is om zo’n ruil netjes te registeren. En we moeten uitvinden hoe het nu precies werkt. Wat gaat er goed en wat lukt minder. Lees verder →

Google Adsense: evaluatie experiment

Een kleine 2 maanden geleden zijn we begonnen met het laten zien van advertenties via google adsense in de rechter zijbalk. Zie: http://www.slimmefinanciering.nl/?p=463

Op de teller staat inmiddels € 12,51 over de maanden november en december 2011. In november waren er 914 pagina weergaves van advertenties met 20 klikken en een CPC (costs per click) van € 0,63. En in december was er sprake van 451 pagina weergaves en 0 klikken. Als we afzien van de klikken die de eerste dagen zijn gedaan door wat mensen uit ons netwerk (‘even testen’) dan durf ik de conclusie wel aan dat deze opzet ons niets gaat leveren.

De soorten advertenties die de bezoeker te zien kreeg kan in 2 kampen worden verdeeld. Enerzijds de informatieve advertenties, anderzijds de leen advertenties. De informatieve advertenties kwamen bijvoorbeeld van de Kamer van Koophandel en van de belastingdienst (informatie voor starters en wijzigingen in ons belastingstelsel). Wat mij betreft passen die prima op een site als slimme financiering. Maar het leeuwendeel van de advertenties betrof aanbiedingen voor leningen, hypotheken en zo verder. We vroegen ons al af of we hier op zaten te wachten, maar nu we weten dat er nauwelijks op door geklikt wordt is de conclusie snel getrokken. We hebben het experiment beëindigd en hebben weer een schone rechterkolom.

Maar we willen de rechterkant  graag blijven gebruiken voor andere experimenten.

Rudy van Stratum

 

Greco: the end of money (8)

Tussentijdse reflectieThe end of money

Op een aantal punten kan ik met Greco meegaan. Als ik geschiedenisboeken lees en naar de evolutie van onze soort kijk (biologieboeken) dan is strijd en macht een grote constante. Dat staat en banken elkaar de bal toespelen wil ik best geloven. Natuurlijk is er een lobby van banken om hen onwelgevallige beslissingen te mitigeren en natuurlijk zijn er politici die gevoelig zijn voor toekomstige beloningen. Het gaat om veel geld en grote belangen, dus laten we vooral niet naïef zijn. Banken hebben een unieke monopolie positie en zullen die zo lang het kan profijtelijk in stand houden. Ook is het ontegenzeggelijk zo dat de staat op meerdere manieren tot herverdeling van macht en rijkdom kan komen. Officieel is het door belastingheffing (en herverdeling van de opbrengsten) maar feitelijk worden inflatie en afstempeling ook (al dan niet bewust )ingezet bij herverdeling.

Maar is de oorzaak van de crisis dat er rente op schulden wordt berekend? Ik hoop in mijn lange inleiding te hebben laten zien dat rente een normaal onderdeel is van economische interactie. Rente vindt zijn oorsprong in tijdsvoorkeur, risico op wanbetaling en alternatieve mogelijkheden van aanwending van middelen met een hoger reeel rendement. Ook zonder staat en zonder banken zouden we het verschijnsel rente krijgen. Overigens kan die rente zoals eerder aangetoond in principe ook negatief zijn. Lees verder →

Stijgende energieprijzen

Hoe hebben de prijzen voor onze brandstoffen zich de afgelopen jaren ontwikkeld? Op het compendium voor de leefomgeving is een mooi overzicht te vinden voor olie, gas, elektriciteit en kolen. De veronderstelling dat energie steeds duurder wordt lijkt hiermee gerechtvaardigd. Kijk hier.