Tag archieven: armoede

Marc de Vos over extreme rijkdom

Een paar weken geleden las ik een interview annex boekbespreking met Marc de Vos in de Volkskrant. Ik heb lang getwijfeld of ik hier een blog over zou schrijven. Waarom?

Boek niet gelezen

De auteur én het nieuwe boek zeiden me niets. Het nieuwe boek heet trouwens: Ongelijk maar fair. Niet een heel sterk argument besef ik me.
Ik heb het boek zelf niet gelezen, moet het dus puur doen met dat ene interview en wat ik zo kan vinden door wat te googlen.
Het hele interview uit de Volkskrant is dus mijn basis en ook daar kan ik niet vrij naar verwijzen (alleen bsb voor abonnees van de Volkskrant). U moet het dus doen met een klein kopje op de site van de Volkskrant.
Ik merk dat ik geen afgewogen oordeel heb over dit complexe onderwerp van (de voor- en nadelen van) extreme rijkdom.

Piketty-killer?

Waarom dan toch hier mijn kostbare tijd in steken?

Het interview triggert door de enorme grootspraak: forget Piketty! Deze econoom heeft het onderwerp dan wel op de agenda gezet maar snapt er eigenlijk maar weinig van. En zo’n uitspraak komt dan van een jurist. Misschien ook geen sterk argument maar ik vertel het maar eerlijk. Het woord ‘Piketty’ staat op mijn lijstje keywords waar ik op aan sla, zie eerdere blogs over Piketty op deze site (betreft een reeks van 6 blogs, laatste hier te lezen Piketty voor dummies deel 6).
De redenering zoals ik die in het interview lees heeft een vreemde kronkel. Het lijkt een beetje op wat ik enkele weken geleden schreef over de (vermeende) voordelen van recycling van je huisafval. Er lijkt een objectief betoog te worden opgezet maar op de een of andere manier bekruipt me het gevoel dat de standpunten vooraf al zijn ingenomen en dus de conclusie al op voorhand bekend is. Er lijkt sprake van een redeneertruc: er is sprake van een mythe (dat rijkdom erg is) en die moet worden ontmaskerd. Overigens is De Vos niet de enige die graag mythes ‘debunkt’, zie bijvoorbeeld ook de blogs over de mythe van de vrije markt.
Dus ach laat ik eens sober beginnen door een mindmap te maken van de opbouw van het betoog zoals ik het las. Wat zien we dan?
Ik heb Jos van Hezewijk, een elite-onderzoeker en expert op het gebied van macht en rijkdom, eens losjes gepolst: wat vind jij hier nu van? En ik kreeg per kerende post een epistel terug met de strekking dat er weinig van klopte wat die De Vos betreft. Aha, hier is dus wel wat aan de hand. Dat alleen al vormt stof voor een vervolg blog. Zo komen we ergens.

De mindmap

Dit is wat ik uit het interview haal:

Piketty heeft leuk werk gedaan door allerlei statistieken over armoede en rijkdom bij elkaar te plukken. Hij heeft het onderwerp daarmee op de agenda gezet. Chapeau. Maar hier had Piketty op moeten houden, de Piketty als politicus is minder geslaagd. Allerlei aanbevelingen (met name in de belastingsfeer) had hij beter achterwege kunnen laten. En sterker nog: het hele onderscheid tussen ‘arbeid’ en ‘kapitaal’ is niet meer van deze tijd. Dus ergens slaat deze Piketty de plank ook nog eens flink mis. Hij weet niet door te dringen tot de échte kern van het probleem door vast te houden aan deze verstofte tweedeling.

Oef. En aldus deze De Vos dus.

Goed, de man heeft onze aandacht! Laten we zijn redenering eens volgen. Superrijke mensen (zoals Mark Zuckerberg van Facebook) zijn vaak superharde werkers. Met andere woorden: – de rijkdom komt niet zomaar uit de lucht vallen, – heeft weinig te maken met ‘dood kapitaal’ dat door erfenis is verkregen, – deze vorm van ongelijkheid is productief (voor de maatschappij) en daarmee een verdienste. Ondernemerschap loont! Achterliggende waarde: ongelijkheid door veel inspanning (van jezelf) en verdienste (voor de maatschappij) is prima.

Het volgende argument heb ik het ‘rotte appels’ argument genoemd in de mindmap. Ja, misschien is er dan wel sprake van ‘foute rijken’ (rijken dus die niet voor hun geld hebben gewerkt, rijken die hun rijkdom niet ten nutte maken aan het grotere geheel) maar dat zijn de rotte appels, dat zijn de uitzonderingen. Het allergrootste deel van de rijken der aarde is te herleiden tot een goede benutting van verschillen in menselijk talent. Achterliggende waarde: menselijk talent mag beloond worden, ongelijkheid (in beloning, vermogen etc) die te herleiden is tot verschil in menselijk talent is goed.

Dan komt een argument van een andere orde. Dit argument heeft het karakter van een systeembeschrijving. De kern van dit argument is: of je ongelijkheid nu leuk vindt of niet, het zit als het ware in ons (economische, sociale) systeem ingebakken. Het argument heeft twee subtakken. Succesvolle mensen (hoge opleiding, goede banen, geld, vermogen, uiterlijk, status etc) zoeken elkaar op en trouwen met elkaar. Zo krijgen deze mensen door een betere opvoeding en meer scholing bijna automatisch meer succesvolle en daarmee rijkere kinderen die weer trouwen met … etcetera. Verschillen in rijkdom ontstaan zo dus door vrijwillige dagelijkse keuzes van burgers. En, misschien zijn we onszelf daar niet van bewust, de immigratie van nieuwkomers in onze maatschappij betekent import van ongelijkheid. Immigranten stromen in de regel in aan de onderkant, ontvangen lagere lonen, zitten vaker in een uitkering, allemaal elementen die bijdragen aan de rekensommen van Piketty.

En dan is er nog een groep rijken die aan de foute kant van de streep staat: de generatie babyboomers. Maar dit is een historisch incident, een samenloop van omstandigheden, geen structureel fenomeen. Door een lange tijd zonder oorlog, de uitvinding en verspreiding van een aantal technische vindingen, de opkomst van massaproductie en globalisering, heeft met name de generatie babyboomers een ongekende welvaart en rijkdom mogen ontvangen die niet per se is te herleiden tot eigen verdiensten.

Dan (eindelijk) naar de oplossing. De oplossing is niet om rijkdom zwaarder te belasten (zoals Piketty voorstelt). Want? Daarmee gooi je de kracht van ongelijkheid door verdienste voor een deel weg? Het antwoord (als we er al vanaf willen) moeten we zoeken in het verminderen van de verschillen in startkwalificaties. Want het kan niet zo zijn dat rijkdom een kwestie van predestinatie wordt en dat daarmee (wel) menselijke talenten niet tot wasdom komen. De redenering hier loopt vooral via de lijn van de opvoeding en opleiding. Laag geschoolde ouders voeden hun kinderen anders op dan hoogopgeleide ouders (minder lezen, minder uitleggen, minder praten). Dus kinderen van laaggeschoolde ouders beginnen al met een achterstand. De oplossing is dus in een vroeg stadium oog te hebben voor deze verschillen. Niet afstraffen van succes (meer belasting), maar belonen en prikkelen om verschillen in de start te voorkomen.

Eerste evaluatie

Zoals gezegd, ik ben nog niet toe aan een afgewogen oordeel, daarvoor is de zaak gewoon te complex. Aan de hand van de punten van Jos van Hezewijk voorzien we de verschillende armen in de mindmap van commentaar (volgende blog).

Ik wil in dit (vroege) stadium wel drie meer algemene zaken kwijt die me opvallen:

De indruk die bij mij achterblijft is die van een doelredenering. Auteur is het heftig oneens met Piketty en daar moet iets bestreden worden. Rijkdom is zo verkeerd nog niet. Vervolgens worden er argumenten gezocht die dat gevoel moeten onderbouwen. In een interview kun je niet verwachten dat er feitenmateriaal wordt getoond, dus wellicht is er in het boek zelf meer achtergrond en motivatie te vinden. Maar meer principieel voor mij is een houding van nieuwsgierigheid en openheid om iets uit te zoeken (die ontbreekt). Volgens mij heeft (extreme) rijkdom en armoede voordelen én nadelen. Als econoom ben ik geïnteresseerd in de vraag wat de optimale mate van ongelijkheid is (om (in te vullen …. als doel) te bereiken).
Er lijkt sprake van intrinsieke inconsistenties in de opzet van het betoog. Prima, laten we nu eens veronderstellen dat je niet zomaar rijk wordt door een (onverdiende) erfenis. Dus dat je extreem rijk wordt door daar heel hard voor te werken (en veel toe te voegen aan de maatschappij). Maar dan is het toch zo dat die rijkdom dáárna wel naar iemand toe gaat? Dus los van de verdienste? Dat kan toch niet anders? En hoe zit het met de basisstelling van Piketty dat vermogen een hoger rendement oplevert dan de economie als geheel (de groei van het nationale product of inkomen) kan waarmaken? Als je met andere woorden eenmaal een hoog vermogen hebt opgebouwd (door hard te werken, sober te leven, etc) dan zal dat vermogen automatisch harder groeien dan de groei van het totale inkomen. Dus ook als rijkdom verdiend is en nuttig/productief, treden er daarna mechanismen in werking die extremen bevorderen.
Dan de oplossing. Er wordt maar één oplossingsrichting aangedragen (waarbij een andere oplossingsrichting niet mag, dat zat immers op voorhand in de stelling opgesloten). Ik had gehoopt op nog wat alternatieven in de oplossingssfeer. Maar ook hier lijkt er meer aan de hand. Stilzwijgend ligt er aan de redenering een hele belangrijke (en wat mij betreft ongetoetste) aanname ten grondslag: meer opleiding = meer inkomen = meer verdienste. Ja logisch dat de oplossing dan behelst: minder ongelijkheid -> betekent meer inkomsten voor de minder rijken -> betekent meer opleiding voor de minder rijken. De oplossing zat dus al in een heel vroeg stadium in de hoed van de goochelaar verstopt.

Kijken we zo eens terug op het verhaal dan krijg je:

Rijkdom is helemaal niet zo verkeerd. Menselijk talent dient beloond te worden, goed voor het individu, goed voor de samenleving.
Tja, soms valt er een appel of een generatie buiten de boot, shit happens.
Dus we willen helemaal niet af van die ongelijkheid, zeker niet door de belasting te verhogen (straf).
Wil je er dan toch vanaf bedenk dan dat ongelijkheid ingebakken zit in het systeem (rijken zoeken elkaar op, immigranten aan de onderkant).
Voor de diehards die hier nog geen genoegen mee nemen: rijkdom zit in opleiding, dus investeer in meer/betere opleiding en opvoeding aan de onderkant.

Dus de conclusie van de auteur staat al op voorhand vast: ongelijkheid zit in het systeem en is zo gek nog niet. Oplossingen zijn dan ook helemaal niet nodig. De boodschap is vooral: geen hogere belastingen. Maar het sprookje moet toch een leuk einde hebben, dus vooruit dan maar een oplossing bedacht. En die oplossing volgt 1-op-1 uit de impliciete aanname van ‘meer opleiding = hogere verdienste = meer rijkdom’. Dus zowel de conclusie als de oplossing waren op voorhand bekend.

Van een Piketty-killer had ik meer verwacht. Maar misschien zat ook deze conclusie al ingebakken in mijn betoog. Ik hoor het wel.

Rudy van Stratum

Gratis geld voor iedereen: past hier een Social Impact Bond?

Aanleiding

Enkele weken geleden stond er een interessant artikel in de digitale krant ‘De Correspondent’ ‘Waarom we iedereen gratis geld moeten geven‘. In wezen gaat het over de invoering van een basisinkomen voor iedereen of over het opnieuw leven inblazen van een oude discussie.

Mijn eerste gedachte toen ik het las was: dit lijkt alle ingrediënten te bevatten voor de constructie van de ‘Social Impact Bond’, die we hier eerder hebben behandeld en ook nog hier.

Wat ik ga doen is bespreken wat volgens mij de kern is van het betoog van Rutger Bregman en vervolgens nalopen of je het concept van de ‘Social Impact Bond’ hierop toe zou kunnen passen.

Gratis geld voor iedereen

Ik heb tijdens het lezen van het artikel van Bregman voor mezelf een mindmapje gemaakt met eigen aantekeningen. En alvast met het achterliggende idee in mijn hoofd: zit er brood in een constructie? Ik maak gebruik van dat mindmapje door steeds een stukje toe te lichten en op het laatst alles weer samen te voegen. Pak er vooral zelf het originele artikel bij en check of ik essentiële zaken over het hoofd zie.

Wat is eigenlijk het probleem?

Er is sprake van een maatschappelijk probleem. Er is werkeloosheid, er is sprake van (te grote) inkomensverschillen, er is overlast etcetera. Maar er is ook sprake van hoge kosten die gemaakt moeten worden en van problemen die daar niet of onvoldoende mee worden opgelost. Een mix dus van rechtvaardigheid / ethiek (‘dat past niet bij een moderne samenleving’) en efficiency (te hoge kosten, geen efficiënte aanpak). Kortom: dat kan beter en goedkoper.

Ik heb er als kopje ‘Armoede’ bij geschreven maar dat had ook kunnen zijn ‘werkloosheid’ of ‘onvoldoende benutting van talenten’ of ’te hoge kosten’.

De traditionele benadering

Hoe lossen we deze problemen nu op? Dat noem ik voor het gemak de traditionele benadering. Of de benadering van het indirecte geld.

Je zou kunnen zeggen: de werklozen (als ik dat even neem als de meest pregnante uiterlijke verschijning van het probleem) krijgen op een indirecte manier geld van de overheid. Het principe is dat je zelf verantwoordelijk bent voor je inkomen. Dus je moet meestal werken. Kan het echt niet anders dan kun je aanspraak maken op een uitkering. Maar ook daarvoor moet je wel wat doen. Je moet aantonen dat je echt je best doet ander werk te vinden. Je moet formulieren invullen. Dat betekent dat er een apparaat in het leven is geroepen om hier uitvoering aan te geven: de uitkerende en controlerende instanties.

Aan de andere kant is er wellicht overlast en criminaliteit. Daar moet weer politie voor worden ingeschakeld, en daar moeten gevangenissen voor worden gebouwd, en daar zijn weer bewakers voor nodig.

De stelling is hier: dat kost allemaal heel veel geld en dat kan veel goedkoper. In het artikel van Bregman wordt als concreet Engels voorbeeld genoemd het van de straat houden van 13 daklozen wat een totaalbedrag van 2,5 mln pond kost aan regelingen en ambtenaren (of dat per jaar is of over een periode en wat allemaal op welke manier wordt mee gerekend, is mij niet bekend, maar boodschap is dus: kost hoe dan ook heel veel geld).

De ‘gratis geld’ benadering

De andere benadering is die van het ‘directe geld’. Dat betekent dat je simpelweg iedereen gratis geld geeft.

Er is hier sprake van een andere overtuiging, namelijk dat de mensen die het gratis geld krijgen er de juiste dingen mee doen. Het Engelse experiment met betrekking tot de 13 daklozen laat zien dat daklozen niet meer gingen drinken. Integendeel, ze spaarden zelfs een deel van het geld en/of kochten er zaken van die ze verder op weg konden helpen naar het opbouwen van een zelfstandig bestaan. Van het gratis geld van 3.000 pond per persoon (wordt gepresenteerd als een totale ‘life-time’ afkoopsom, wat mij dan weer als laag overkomt) was na een jaar slechts 800 pond opgemaakt.

Maar, dat is het efficiency deel van het verhaal, de totale kosten van de operatie waren nog maar 50.000 pond per jaar aan begeleiding (nog maar? nog best veel om een klein klasje van stuk of 10 daklozen te begeleiden). Ergo: het rendementsvraagstuk van deze investering is een echte ‘no-brainer’.

Basisinkomen

Dit is het anekdotische deel van het betoog. In wezen gaat het hier om de aloude discussie van het basisinkomen. Iedereen, ongeacht leeftijd en status, krijgt een vast bedrag per maand. No questions asked, je doet er maar mee wat je wil en je hoeft helemaal niets te bewijzen of te overleggen. Er zijn vele studies naar verricht, in meerdere decennia en in meerdere landen. Grofweg is de conclusie dat puur economisch bezien de voordelen opwegen tegen de nadelen.

Uiteraard hangt de berekening sterk af van de hoogte van het bedrag van het basisinkomen (en wie je precies zo’n inkomen geeft). En vanzelfsprekend betekent zo’n basisinkomen ook dat allerlei andere regelingen worden afgeschaft. Dus het komt deels in plaats van huursubsidie, kinderbijslag en zo verder. Het besparingspotentieel zit niet alleen in een drastische reductie van het ambtenarenapparaat en hulpverleners, maar ook in een reductie van ziekteverzuim (gezondsheidseffecten) en hogere investeringen in scholing en onderwijs (wat weer leidt tot economische groei en hogere arbeidsparticipatie).

Bregman maakt de berekening niet helemaal af maar als je deze operatie voor heel Nederland zou uitvoeren ben je zo’n 195 mrd Euro per jaar kwijt (tegen een basisinkomen van € 930 per maand voor 16,8 mln inwoners. Krijgt een gezin met 2 kinderen dan € 3.720 per maand? Dat is natuurlijk veel te hoog voor een basisinkomen.). Daar gaan dan de bespaarde uitkeringen huursubsidie etc van 60 mrd Euro vanaf. Maar daar moeten de verminderde ambtenaren en andere apparaatskosten nog vanaf. Afijn, dit is zeker een onderzoeksvraag maar het is waarschijnlijk dat er onderaan de streep een fors bedrag overblijft.

Want vergeet ook niet dat mensen gewoon kunnen ‘bijverdienen’ zonder nadelige effecten. Waar ik nu veel mensen hoor redeneren ‘Ik ga voor 200 Euro extra in de maand niet elke dag vroeg opstaan’, is dat nu plotseling lucratief. Het effect zou wel eens kunnen zijn dat meer mensen gaan werken en dat het zwarte circuit grotendeels verdwijnt.

Verborgen kosten?

Maar het is geen nieuw idee. En toch zie je nergens een serieuze discussie om het verder te onderzoeken laat staan om het in te voeren. Dus wat missen we hier, wat zijn de verborgen kosten?

Het economische antwoord zal zijn dat er enorme belangen in het spel zijn. Hulpverleners hebben geen werk meer, ambtenaren worden massaal ontslagen en ook voor politici is het niet duidelijk wat ze er zelf mee opschieten. Maar in mijn ogen nog belangrijker is dat de achterliggende overtuigingen zo tegendraads en anders zijn. Dat je moet werken voor je geld, dat gratis geld alleen maar tot verder verval en luiheid leidt, dat zijn overtuigingen die zo diep zitten dat de rekensom niet meer gemaakt hoeft te worden. En: het is te mooi om waar te zijn, de meeste mensen geloven het gewoonweg niet.

En, eerlijk is eerlijk, Bregman stelt dat het hooguit een klein clubje is dat zal besluiten te stoppen met actief werken. Dat zijn de kunstenaars en schrijvers en andere levensgenieters die genoegen nemen met een bescheiden inkomen. Maar het zou wel eens een aanzuigende werking kunnen hebben. Als andere landen niet voor dit systeem kiezen, wat betekent dit dan aan instroom voor het land dat wél kiest voor deze oplossing? Maar ook hier zijn antwoorden mogelijk (maar die leiden weer tot extra apparaatskosten!).

Het totaalplaatje dat ik had getekend ziet er dan zo uit (download gratisgeld):

Social Impact Bond

Maar mijn vraag was: is dit niet een ideaal voorbeeld voor de constructie van de Social Impact Bond? Wat was ook alweer de kern van zo’n constructie?

Er moet sprake zijn van een maatschappelijk probleem.
Er moet sprake zijn van een besparings potentie of kostenreductie.
Er moet een organisatie of aanspreekpunt zijn die deze regeling wil oppakken en uitvoeren
waaronder: een investeerder die geld wil voorschieten bij lager rendement en hoger risico
waaronder: een goede doelen organisatie die commitment heeft met dit onderwerp en een rol in de uitvoering wil spelen
Er moet sprake zijn van meetbare afspraken waartegen de besparingen op termijn worden afgerekend.

Laten we deze criteria eens nalopen. Er is sprake van een maatschappelijk probleem. Met name de werkeloosheid in de huidige crisis staat politiek hoog op de agenda. In het kielzog hiervan spelen ook armoede, inkomensongelijkheid, criminaliteit, daklozen en zo verder een rol. Hoe je het ook precies inkleurt, dit lijkt prima te passen.

Is er sprake van een besparingspotentieel? Dat is precies de inzet van het hele verhaal. Per saldo levert de operatie geld op. Dus als er een investeerder is die gelooft in de besparing dan kan die het initiatief nemen tot het oprichten van een ‘service instituut’ waaronder alle afspraken en uitvoeringen vallen en die aanspraak maakt op een deel van de gerealiseerde besparingen. Is er een ‘goede doelen organisatie’ te vinden? Dat kan een vakbond zijn of een ‘Partij voor/tegen de Arbeid’? Tenslotte is ook de meetbaarheid hier geen wezenlijk probleem.

Door de oogharen bekeken: aan alle criteria van een Social Impact Bond lijkt te kunnen worden voldaan.

Dit is nu een mooi theoretisch voorbeeld van een Social Impact Bond casus die in principe aan alle eisen voldoet. Maar daarmee ook meteen een voorbeeld van een praktische onmogelijkheid. Je moet zo’n beetje de controle krijgen over heel Nederland wil dit plan slagen. Je moet als investeerder wel de mogelijkheid krijgen om de bijbehorende ambtenaren (in de uitvoering) te ontslaan. En de macht alle regelingen die nu geld kosten af te schaffen dan wel te verrekenen. Wat ik eerder al stelde: een social impact bond is in de kern een outsourcings constructie. En in dit geval wordt zo’n beetje heel Nederland ‘ge-outsourced’ waarmee de kern van de democratie zo’n beetje om zeep wordt geholpen.

Werd er maar meer discussie over gevoerd!

Rudy van Stratum